وزیر بهداشت دو روز قبل، در اصفهان در انتقادات تندی به تحقیقات در نظام سلامت ایران، به صراحت نام دکتر رضا ملک‌زاده را به میان آورد و گفت: «۹۸ درصد از تحقیقات در نظام سلامت، صرف انتشار مقالات در فلان مجلات می‌شود که به کار نمی‌آید. به شدت به روند تحقیقات نظام سلامت، انتقاد دارم. نامه بنده به دکتر ملک زاده در روزهای اول شیوع کرونا در کشور را مشاهده کنید که ۱۰ آیتم تعیین شده، اما یکی از آنها تاکنون جواب نداده است. کدام وزیر کم خرد با چنین یافته‌های شکسته‌ای می‌تواند بخش سلامت کشور را اداره کند؟ اصلا نباید بر یافته‌هایی که بر حسب یک تخمین به وزیر داده می‌شود، کار و اعتماد کرد. این تخمین‌ها تاکنون درست نبوده و ۱۰ مدل اپیدمیولوژیک به من دادند که هیچ کدام صحیح نبوده و برای هیچ اقدامی مناسب نبود.»
اما دکتر ملک‌زاده در صفحه اینستاگرام خود علاوه بر انتشار نامه استعفا، در یک یادداشت چند قسمتی به تندی به وزیر تاخت. گفتنی است، در ماه‌های گذشته وزیر بهداشت به هیچ کدام از تحقیقاتی که تیم ملک‌زاده درباره کرونا انجام داده بود، اشاره نکرده است. حتی در موردی که رئیس جمهور از ۲۵ میلیون مبتلا به کرونا در ایران حرف زد هم در هیچ‌کدام از اظهار نظرهای وزیر بهداشت دیده نشد. این تحقیقات از سوی ملک‌زاده، معاون تحقیقات وزیر انجام شده بود که گفته شد مستقیم به دست رئیس جمهور رسیده است.
اما مشروح یادداشت دکتر ملک‌زاده را که در پاسخ به انتقادات وزیر بهداشت منتشر شده است بخوانید:
«اظهارات اخیر جناب عالی درباره تحقیقات علوم پزشکی ایران با ادعاهایی همچون: «۹۸ درصد تحقیقات علوم پزشکی صرف انتشار مقالات در فلان مجله می‌شود» و طرح سؤالاتی «مانند تحقیقات علوم پزشکی چه قدر پا به عرصه پرمشکل نظام سلامت گذاشته است؟»، چنان بی‌پایه و اساس است که حتی بیگانگان ایران ستیز در فراسوی مرزهای کشور که در قالب پروژه‌های کلان و صرف میلیاردها بودجه، درصدد اثبات ناکارآمدی تحقیقات علوم پزشکی در ایران بوده‌اند، چنین نتیجه عجیب و کاملاً مردودی نگرفته‌اند؛ چرا که همان گروه‌های متخاصم هم پس از تحقیقات پرشمار و تعطیل ناپذیر خود، علی رغم اشاره به برخی اشکالات موجود در سیاست‌های تحقیقاتی ایران که به اعتقاد ما ریشه در سیاستگذاری‌های خارج از حیطه وزارت بهداشت و در مرجعی فراتر دارد، نهایتاً به پیشرفتهای کیفی تحقیقات علوم پزشکی ایران و افزایش چشمگیر استناد به مقالات محققان ایرانی در کنار رشد کمی اذعان کرده‌اند و اسناد آنها موجود و منتشر شده است.اصولاً کسانی می‌توانند حیطه تحقیقات پزشکی ایران را به نقد و چالش بکشند که خود محقق ملی یا بین المللی بوده، ارکان و نظام تحقیقات را به خوبی بشناسند و با وجود دشواری‌ها و چالش‌های سخت این عرصه مهم و تاثیرگذار، همپای تحقیقات پیشرفته دنیا حرکت کرده، عمر خویش را صرف تحقیقات کرده یا دست کم یک تحقیق مهم و اثرگذار بین المللی انجام داده باشند.در خوشبینانه‌ترین تصور ممکن، می‌توان گفت اظهارات و هجمه شما به تحقیقات علوم پزشکی و تلاش‌های شبانه روزی شمار زیادی از محققان بی‌ادعا و سختکوش این عرصه که در سخت‌ترین شرایط تحریم و فشارهای بین المللی و با وجود سهم ناچیز بودجه تحقیقات پزشکی - کمتر از نیم درصد بودجه ناخالص ملی! – دستاوردهای بسیار موثر و کاربردی را ارائه کرده‌اند می‌تواند ناشی از عدم شناخت شما از عرصه تحقیقات به طور کلی و پیشرفتهای علوم پزشکی در ایران به طور خاص باشد.
در شرایطی که جهان با بحران یک اپیدمی وحشتناک و بی‌سابقه بیماری عفونی مواجه است و تحقیقات گسترده برای یافتن دارویی موثر و تولید واکسن ایمن پاسخگو به تمام جمعیت‌ها پس از یک سال از آغاز شیوع ویروس تا کنون ادامه دارد و هیچ کشوری حتی پیشرفته‌ترین‌های علمی جهان مدعی یافتن داروی موثر و قطعی کرونا نشده‌اند و در حالی که سازمان بهداشت جهانی با توان و تجربه مدیریت اپیدمی‌های گذشته و فراخوان همبستگی تحقیقاتی برای درمان کرونا همه جهان را به هشیاری، رعایت موارد بهداشتی وصبر تا زمان تولید دارو و واکسن فراخوانده شما، هر زمان آمار مبتلایان و مرگ و میرها افزایش یافته، از پذیرش مسئولیت شانه خالی کرده و هر گاه، آمارها اندکی فروکش کرده، مدعی درس دادن «مدیریت بحران کرونا» به جهان شده و همین اواخر از برپاکردن معرکه «تولید واکسن در ایران» سخن گفته‌اید - واکسنی که اگر هم تولید شود به مدد تلاش همین محققان علوم پزشکی ایران خواهد بود که آنها را فاقد دستاوردهای موثر و کاربردی خوانده‌اید- اما باید بدانید دنیای علم با چنین ادبیات و معرکه گیری‌هایی بیگانه است و پیشرفته‌ترین کشورهای علمی و دانشگاه‌های مهم و مراکز تحقیقاتی معتبر جهان که دارای زیرساختهای تحقیقاتی کافی تولید واکسن هستند، هنوز در اعلام ارائه نهایی واکسن کاملاً موثر با احتیاط سخن می‌گویند!هرچند که به عنوان معاون تحقیقات از نزدیک در جریان تلاش فراوان محققان ایرانی برای تولید واکسن کووید -۱۹ و سایر واکسن‌های مورد نیاز برای بیماری‌ها هستم که در آینده و در زمان مناسب، اخبار آن نیز به اطلاع مردم خواهد رسید اما در عین اعتقاد به لزوم ایجاد زیرساختهای کافی برای تولید واکسن و امیدواری به نتایج واکسن کووید -۱۹ در ایران، اعتقادی به راه انداختن معرکه در عرصه تحقیقات واکسن ندارم و چنین هیجاناتی را مغایر با اسلوب تحقیق و شیوه‌های کار علمی می‌دانم.گفت وگوی شما در یک جلسه با یک محقق و یک متخصص و اعلام نظر وی در مورد کرونا مبنی بر «پایان کووید -۱۹ با پایان فصل گرما» هر چند که در قالب گزارش بوده باشد را نمی‌توانید به پای تحقیقات رسمی و دارای پشتوانه کار علمی در حال انجام برای اپیدمی کووید -۱۹ که تحت نظارت معاونت تحقیقات و دانشگاه‌های علوم پزشکی در حال انجام است، بگذارید.
کسانی که با مطالعات اپیدمیولوژی کمترین آشنایی داشته باشند واقفند که این مطالعات - حتی در پیشرفته‌ترین کشورهای علمی که این گونه تحقیقات را در سطح جهانی و با همکاری‌های بین المللی در کشورهای سراسر جهان و با حضور میلیون‌ها مشارکت کننده انجام می‌دهند - پس از بررسی جمعیت‌های مشخص درگیر بیماری، نهایتاً با تخمین‌هایی همراه است و سپس مدل‌ها و سیاست‌های پیشنهادی بر اساس این تخمین‌ها ارائه می‌شوند.اپیدمی کووید -۱۹ در تاریخ تمدن معاصر بشر به عنوان یک مشکل عظیم بهداشتی جهانی، بی‌سابقه بوده است. در چنین شرایطی، مطالعات اپیدمیولوژی انجام گرفته در ایران درباره کووید -۱۹ ضمن ارائه پیش بینی‌هایی که امروز واقعیت‌هایی از آنها را شاهد هستیم و هشدارهای لازم مبنی بر افزایش آمار مبتلایان و شمار مرگ و میرها در صورت ضعف در کنترل بحران، مدیریت اجتماعات و فقدان نظارت کافی و بدون تعارفات در اجرای مقررات بهداشتی مقابله با کرونا، ابتلای ۳۰ میلیون ایرانی به ویروس کرونا تا کنون که عمده این جمعیت بدون علامت و نیاز به بستری بوده‌اند را تخمین زده و همچنین هشدار داده بودند که حداقل ۳۰ میلیون ایرانی دیگر در صورت تداوم این روند، در معرض ابتلا هستند مطالعات اپیدمیولوژی کووید -۱۹ در ایران، تمام مدل‌های کنترل بحران را بررسی، ارائه و در نهاییت قاطعانه اعلام کرده‌اند که این اپیدمی در جهان، با واکسن خاموش خواهد شد و تا آن زمان تنها راه تمام کشورها، نظارت دقیق و بدون تعارفات بر اجرای پروتکل‌های بهداشتی است.با وجود آنکه امروز بر همگان آشکار است تا زمانی که یک مبتلا به کرونا در هر نقطه از جهان باشد، کل جهان در معرض تهدید است اما یک واقعیت تلخ آن است که هنوز مدیران ارشد اجرایی در برخی کشورها و از جمله در کشور ما این واقعیت تلخ را قبول نکرده‌اند که خطر کرونا جدی‌تر و وسیع‌تر از چیزی است که تصور می‌کنند و به دنبال یک راه حل میانبر و کوتاه مدت هستند. مطالعات اپیدمیولوژی درباره کووید -۱۹ عوامل خطر افزایش روزافزون شیوع کرونا، نقاط پرخطر ایران، افراد پرخطر و آستانه خطر هر یک از مناطق را به طور دائم رصد و منتشر کرده و به روشنی برای شما و اعضای ستاد ملی مقابله با کرونا معرفی کرده است. باید دید دستگاه‌ها چه اندازه در برخورد با افراد خاطی در مسافرت‌ها، اجتماعات و نادیده گرفتن مقررات که بر شمار مبتلایان و مرگ و میرها افزوده است، موفق بوده‌اند.
پیش از معرکه ساخت واکسن و درس مدیریت بحران کرونا به جهان، به عنوان وزیر بهداشت گزارش دهید که کدام اجتماعات بزرگ ذیل نظر کدام دستگاه‌ها از اجرای کامل مقررات بهداشتی سرپیچی کرده‌اند؟
مردم و دولتها در کشورهای انگشت شماری که موفقیتی در کنترل اپیدمی حاصل کرده‌اند، کووید -۱۹ را نه به مثابه یک بیماری مانند آنفلوآنزای فصلی بلکه به عنوان یک بیماری جدی و بی‌سابقه پذیرفته‌اند. در کشور ما هنوز هر تعطیلاتی، دلهره سفرها و افزایش آمار شمار مبتلایان و مرگ و میرها را به دنبال می‌آورد و تصمیمات در مواقع عمل، به درستی و به طور کافی اجرا نمی‌شوند.عوامفریبی است اگر در زمینه این ویروس پیچیده، موذی و بسیار ناشناخته که دنیا علم پزشکی مدرن را چالشی عظیم فراخواند، ما مردم را به درمان‌هایی امیدوار کنیم که هیچ پیشتوانه تحقیقاتی در سطح مطالعات وسیع و بسیار بزرگ کارآزمایی بالینی ندارند. ویروس کرونا آن قدر ناشناخته است که آمریکا با توانمندترین زیرساختهای تحقیقاتی پزشکی از کشورهایی با بیشترین شمار مبتلایان و مرگ و میر مبتلایان به کروناست و برخی دیگر از کشورهای پیشرفته اروپایی در حیطه علوم پزشکی هم، شرایط مناسبی در شمار مبتلایان و مرگ و میرها ندارند؛ اما مسلم آن است که تمام کشورهای پیشرفته دستیابی به داروی این بیماری را به مطالعات کارآزمایی بالینی بزرگ متصل کرده‌اند و ایران نمی‌تواند در این زمینه به درمان‌های پیشنهادی حامیان شبه علم دل خوش کند که هیچ آگاهی از تحولات علم پزشکی مدرن و جوانب پیچیده ویروس کرونا ندارند و به خود زحمت تحقیقات در هیچ موضوع علمی را نمی‌دهند.
عجیب است که در کسوت وزیر بهداشت هنوز مطلع نیستید که اگر تمام دنیا منابع عظیم مالی به تحقیقات پزشکی اختصاص داده‌اند و انتظار گره گشایی از مشکلات نظام سلامت خود داشته‌اند، تمام دولتها در ایران با دید تجملی بودن پژوهش، هرگز بیش از نیم درصد بودجه ناخالص ملی را به بخش تحقیقات اختصاص نداده‌اند. در این بین، تحقیقات علوم پزشکی با وجود سهم ۳۰ درصدی در تولید علم و سهم ۲۸ درصدی در تولید مقالات پراستناد ایران، تنها سه صدم درصد بودجه تحقیقات کشور را از آن خود کرده است.
علی رغم این بی‌مهری‌ها و ناآگاهی‌ها از اهمیت پژوهش، شاهد پیشرفت های بسیار بزرگ و توسعه بی‌سابقه زیرساختهای تحقیقاتی بوده است که گزارش کامل آنها بارها منتشر شده است.در پاسخ به ادعا و انتقاد «تحقیقات علوم پزشکی به کدام عرصه پرمشکل نظام سلامت پاگذاشته است؟» باید گفت: «مرگ‌های زودرس» به علل بیماری‌های قلبی – عروقی، سکته‌های قلبی و مغزی، سرطان‌ها، دیابت، بیماری‌های تنفسی و …، یکی از مهمترین مساله‌های نظام سلامت ایران است. مرگ‌های زودرس و خیلی زودرس سبب شده نیمی از جمعیت ایران ۷۰ سالگی را نبینند.
ورود به این عرصه پرمشکل نظام سلامت، نیازمند وجود زیرساختهای تحقیقاتی قدرتمند و تولید داروی موثر پیشگیری بوده است. ایران هر چند با وجود سهم ناچیز تحقیقات، راه طولانی تا هدف و مقصد اصلی پیش رو دارد اما خوشبختانه و با افتخار می‌توان اعلام کرد که هم اکنون به نخستین بیوبانک‌های مدرن و پیشرفته پزشکی با هزاران نمونه بیولوژیکی که از اهم ضروریات برای تحقیقات آینده نگر و شناسایی علل بیماری‌های مزمن غیرواگیر و مرگ‌های زودرس به شمار می‌رود، دست یافته است. برای ایجاد چنین بیوبانک‌هایی، محققان پرشماری، بیست سال خون دل خورده و زحمات شبانه روزی کشیده‌اند. این بیوبانک‌ها گنجینه‌های عظیم تحقیقات علوم پزشکی در حال و آینده و یکی از بهترین نمادهای تحقیقات کاربردی در علوم پزشکی ایران هستند.اجرای مطالعه ملی کوهورت پرشین از مطالعات کاربردی است که آینده بسیار روشن و امیدوارکننده‌ای را پیش روی تحقیقات علوم پزشکی ایران برای پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر مزمن قرار داده است. مطالعه کوهورت گلستان، امروز مفتخر به ثبت سرطانزایی تریاک به عنوان مونوگراف سازمان بهداشت جهانی پس از بیست سال تلاش است. مطالعات کوهورت دیگر همچون قلب و عروق علوم پزشکی اصفهان، قند خون و دیابت علوم پزشکی تهران و بسیاری از مطالعات دیگر به کوشش محققان عزیز ایران، ایجاد نظام پیشرفته و مدرن ثبت سرطان و ورود به جمع کشورهای پیشرفته در این حیطه، اجرای برنامه مهم ثبت بیماری‌ها، ایجاد تحقیقات ملی بار بیماری‌ها که تولید دایره‌المعارف ارزشمندی از بار بیماری‌های غیرواگیر در ایران را رقم زده است، ایجاد پایگاه بسیار مهم داده‌های ژنوم ایرانیان که یکی از چشم اندازهای روشن و افتخارآمیز ایران برای کنترل بیماری‌های ژنتیکی و شروع تحولی بزرگ در علم پزشکی شخص محور است، پیشرفت فوق العاده ایران در دانش پیوند اعضا، قرارگیری شیراز - قطب پیوند کبد ایران - بر بام جهانی پیوند کبد، نایب قهرمانی ایران در پیوند سلول‌های بنیادی مغز استخوان جهان، دستاوردهای عظیم «رویان» به عنوان گنجینه عظیم علمی ایران در درمان ناباروری و پژوهش در حوزه سلول‌های بنیادی، جنبش بزرگ ایران در تحقیقات دارویی و توان تولید در ۵۵ درصد مواد اولیه دارویی و ورود به تولید داروهای زیست فناوری، و قرار گیری در جمع ۱۰ کشور برتر زیست فناوری دنیا، تولید داروهای موثر ملی برای درمان قطعی ویروس پرخطر هپاتیت سی و صدها دستاورد بزرگ دیگر محققان پرتلاش علوم پزشکی ایران، همگی گواهی روشن و خط بطلان بر ادعای جناب عالی در کاربردی نبودن و مساله محور نبودن تحقیقات علوم پزشکی ایران است.شگفت‌آور است که به عنوان وزیر بهداشت، مدعی بی‌توجهی تحقیقات علوم پزشکی به سلامت روان ایرانیان شده‌اید درحالی که مهمترین و جامع‌ترین مطالعه ملی سلامت روان در ایران سال‌هاست که انجام و نتایج آن منتشر و حتی به شخص جنابعالی ارائه شده است.شایسته است به جای زیر سؤال بردن دستاوردهای کاربردی تحقیقات علوم پزشکی ایران، در حالی که نظام سلامت جهان در مواجهه با یک اپیدمی وحشتناک و بی‌سابقه، تمام توان خویش را برای غلبه بر ویروس کرونا به کار گرفته، حامی محققان علوم پزشکی ایران باشید که در شرایط تحریم‌های سخت و طاقت فرسا، با تلاش بی‌وقفه، در کنار کادر درمان به شکست کرونا می‌اندیشند!