حواشی ایجاد شده پیرامون دیجی کالا در روزهای اخیر سبب شد تا بار دیگر نگرانی پیرامون کسب و کارهای دیجیتال دوچندان شود. در شرایطی که عرصه فعالیت بر استارتاپ‌ها و کسب و کارهای دیجیتال تنگ می‌شود، خیلی از آن‌ها به فکر مهاجرت می‌افتند.
مهاجرت گروهی استارتاپ‌ها از کشور
نیما امیرشکاری، عضو هیات علمی گروه بانکداری الکترونیک پژوهشکده پولی و بانکی در گفت‌وگو با «اکونگار» در رابطه با تنگنای ایجاد شده برای کسب و کارهای دیجیتال و مهاجرت استارتاپ‌ها گفت: سال‌هاست که برخورد خوبی با سرمایه‌گذاران در حوزه کسب و کار دیجیتال صورت نمی‌گیرد و این رویه مربوط به امروز و دیروز نیست. این حوزه امروز به قدری زیر فشار است که استارتاپ‌ها به صورت گروهی در حال خروج از ایران هستند و ۳۰درصد ویزای استارتاپی کل جهان را ایرانیان اخذ کرده‌اند.
مشروح گفت‌وگوی این کارشناس حوزه دیجیتال مارکتینگ را بخوانید.
*برخوردهای قهری با کسب و کارهای دیجیتال نظیر آن چه در رابطه با دیجی کالا رقم خورد، چه تبعاتی می‌تواند برای این حوزه داشته باشد؟
سال‌هاست که برخورد خوبی با سرمایه‌گذاران در حوزه کسب و کار دیجیتال صورت نمی‌گیرد و این رویه مربوط به امروز و دیروز نیست. در دولت قبل هدفگذاری برای ساختن یونیکورن در حوزه استارتاپ (یونیکورن یا تک‌‌شاخ به‌معنای موجودی افسانه‌ای است و اصطلاح یونیکورن به استارت‌آپ‌هایی اطلاق می‌شود که درآمدی بیش از یک میلیارد دلار دارند) در دستور کار قرار گرفت و رشد این مجموعه‌ها آغاز شد اما تمامی رفتارهای قانونگذار و مجریان نشان داد که نمی‌توان در این حوزه پیشرفت کرد و به نتیجه مطلوب رسید. امروز رفتارهای دولتی با کسب و کارهای دیجیتال حاوی دو سیگنال است؛ نخست این که نمی‌توانید بیش از اندازه رشد کنید و دوم این که اگر در ابتدای راه ایجاد کسب و کارهای الکترونیک هستید، این کشور جایی برای رشد نیست. اتفاقی که برای امثال پلتفرم‌های دیجی کالا رقم می‌خورد از یک سو، فیلترینگ، قانونگذاری‌ها و سایر محدودیت‌ها از سوی دیگر، این باور را ایجاد کرده است که کسب و کارهای دیجیتال محل مناسبی برای سرمایه‌گذاری نیست و همین سبب شده تا استارتاپ‌های ایرانی به صورت کلی و مجموعه‌ای در حال خروج از کشور هستند و شرکت و سرمایه خود را به اروپا یا کشورهای همسایه انتقال می‌دهند. این اتفاق لطمه بزرگی به کشور وارد می‌کند، زیرا استعدادهای ما که در گذشته به صورت انفرادی از کشور خارج می‌شدند امروز به صورت گروهی مهاجرت می‌کنند. در گذشته ما هزینه‌های زیادی برای تک‌تک دانشجویان خود انجام می‌دادیم و این نخبگان پس از اخذ مدرک تحصیلی مهاجرت می‌کردند و بازدهی خود را در اختیار کشورهای دیگر قرار می‌دادند اما امروز شرکت‌ها و مجموعه‌هایی فناور هستند که به صورت کلی از کشور خارج می‌شوند. این امر بی‌شک یکی از نتایج برخورد با مجموعه‌هایی همچون دیجی کالا و سایر استارتاپ‌هاست.
*میزان مهاجرت مجموعه‌های استارتاپی ایرانی و فعالان حوزه کسب و کارهای دیجیتال چه مقدار است؟
آمار دقیقی در این رابطه از داخل کشور منتشر نشده است اما براساس آمار بین‌المللی، ۳۰ درصد ویزای استارتاپی در جهان از سوی ایرانی‌ها اخذ شده است که این یک آمار بسیار بالاست. نکته‌ای که در این میان حائز اهمیت است این مورد بوده که پیش بینی پذیر بودن آینده جایگاه ویژه‌ای در نگاه کسب و کارهای دیجیتال دارد. ورود به حوزه کسب و کارهای دیجیتال همچون متولد کردن کودکی است که پس از تولد قصد دارید برای او برنامه‌ریزی کنید و آینده‌ای درخشان برای او فراهم کنید. پول، زمان، انرژی و خلاقیت باید خرج کسب و کار دیجیتال شود تا در ۱۰ سال دیگر به نتیجه برسد. وقتی نتوان آینده را در رابطه با تورم، امنیت کسب و کار، قوانین و سایر مولفه‌های موثر بر مشاغل حوزه دیجیتال پیش‌بینی کرد و این فرصت از جوانان گرفته شده است، مشخصا اشتیاق به مهاجرت بیشتر می‌شود. نبود امید امروز بیشترین ضربه را به کسب و کارهای حوزه دیجیتال وارد کرده و مشخصا هیچکس سرمایه خود را وارد بازاری نمی‌کند که آینده آن مشخص نیست.
*نخستین گام برای جلوگیری از خروج کسب و کارهای دیجیتال از کشور چه موردی است و دولت در این راستا چه اقدامی باید انجام دهد؟
ضعف‌های زیادی در کشور وجود دارد که مجموع این نقصان‌هاست که سبب شده تا مهاجرت کسب و کارهای دیجیتال صورت گیرد. شاید مهم‌ترین این ضعف‌ها مربوط به این باشد که متولی خاصی برای این حوزه وجود ندارد. امروز در برخی کشورها شاهد هستیم که وزارتخانه‌ای برای حمایت از کسب و کارهای دیجیتال ایجاد شده به شکلی که تمامی ارکان دولت را هم سو می‌کند تا با سیاستی واحد از این عرصه حمایت کنند.بر این اساس وزارت نوآوری در برخی کشورها ایجاد شده تا از کسب و کارها در این زمینه حمایت کند. امروز در کشور ما چنین نهادی وجود ندارد و علاوه بر این فقدان، دولت نیز نقش تسهیلگری خود را ایفا نمی‌کند. این چنین نهادی در ابتدا باید اختیاراتی فراتر از قوانین فعلی داشته باشد. در وهله دوم باید به صورت تمام قد از کسب و کارهای دیجیتال حمایت کند و در مرحله سوم این وظیفه را برعهده داشته باشد تا جذب سرمایه کند و از سرمایه‌های ورودی نیز به بهترین شکل حفاظت کند. زمان آن رسیده که از تجربیات کشورهای دیگر نیز استفاده کنیم زیرا معدود افراد ارزشمند در حوزه کسب و کار دیجیتال نیز در حال خروج از کشور هستند.
*با این وجود سهم استارتاپ‌ها و کسب و کارهای دیجیتال از اقتصاد کشور چه مقدار است؟
سهم کسب و کارهای دیجیتال از اقتصاد کشور بسیار کم است زیرا در وهله اول اقتصاد کشور هر روز در حال کوچک‌تر شدن است. از سوی دیگر اقتصاد ایران به یک اقتصاد دلال محور بدل شده و دیگر تولید خیلی در این عرصه اهمیت ندارد. نبود شفافیت سبب شده تا همین میزان کم نیز مشخص نباشد و آمار دقیقی وجود نداشته باشد.باید توجه داشت که استارتاپ به معنای پوشش نیازهای نسل آینده است. استارتاپ برای دهه بعدی کشور برنامه‌ریزی می‌کند و بر آن اساس گام‌های خود را بر می‌دارد. به همین علت است که حذف استارتاپ‌ها به معنای حذف مجموعه‌هایی است که می‌توانست نیازهای آینده جامعه را تامین کند. فشار بر کسب و کارهای دیجیتال سبب می‌شود تا منابع در دسترس نسل آینده هر روز کم‌تر و کم‌تر شود.امروز نیازهای نسل فعلی از منابع نسل قبلی تامین می‌شود و این رویه به نظر می‌رسد که ادامه دار خواهد بود. زمانی که منابعی برای نسل آینده وجود نداشته باشد، مهاجرت بیش از امروز می‌شود و عملا کشور ظرفیت‌های خود را از دست می‌دهد.