اخیرا مسئله حق‌آبه ایران و سهمی که افغانستان باید به ایران بدهد، پررنگ شده است. در این حوز ۲ دیدگاه اصلی وجود دارد. گروهی از کارشناسان معتقدند که هر نوع پول، سوخت و ... می‌تواند طالبان را راضی کند حق‌آبه ایران را پرداخت کند؛ اما گروهی دیگر اعتقاد دارند اهدا یا اعطای هر نوع کالا و خدمات در ازای حق‌آبه معادل باج دهی و اشتباهی بزرگ است.
با وجود این موارد، هنوز مسئله اصلی باقی است؛ آیا باید تیل (سوخت) بدهیم تا جنگ نشود یا از موضع سفت و سخت در برابر طالبان پرهیز نکنیم؟ کارشناسان حوزه سیاست خارجی در این رابطه چه می‌گویند؟
به گزارش فرارو،مهدی ذاکریان، تحلیلگر روابط بین‌الملل در خصوص چگونگی حق ایران و افغانستان درباره منابع آبی مشترک این دو کشور و روند دسترسی ایران به حق‌آبه گفت: «به لحاظ حقوق بین الملل، به طور ویژه آب یک موضوع جهانی و یک میراث مشترک بشری است. یعنی هیچ کشوری نمی‌تواند مدعی باشد، جنگل، رود و بخش خاصی از منابع طبیعی متعلق به آن‌ها است. مثلا برزیل نمی‌تواند بگوید آمازون مال من است و می‌خواهم در آمازون برج‌سازی کنم و به هیچ کشوری مربوط نیست. یا در همسایگی ما، ترکیه بگوید همه مسیر‌های آبی متعلق به من است و تا دلم بخواهد سد می‌سازم. هیچ کشوری نمی‌تواند چنین ادعایی داشته باشد.در حال حاضر جمهوری اسلامی ایران، حرف‌هایی را به دولت‌های مختلف افغانستان می‌گوید (از پیش از دولت اشرف غنی تا کنون) که خود در برخی موارد زیست‌محیطی همان‌ها را رعایت نکرده است، البته تاکید دارم که حرف‌ها و ادعا و درخواست ایران در خصوص حق‌آبه کاملا درست است، همچنین سخنان انتقادی ایران درباره سدسازی دولت‌های افغانستان از زمان غنی تا طالبان صحیح است. اگر کشوری سد می‌سازد، نباید باعث شود که دیگر کشور‌ها با خشکسالی مواجه شوند.»این استاد دانشگاه با تاکید بر اهمیت مسائل محیط‌زیستی در کنار حفظ و به اشتراک‌گذاری منابع آبی بین کشور‌های همسایه افزود: «موضوع حق‌آبه و حواشی و تبعات زیست‌محیطی پیرامون آن که شامل تلاش برای حفظ رودخانه‌ها، تالاب‌ها و حیات موجودات در پایین دست است باید رعایت شود. حرف ایران در خصوص حق‌آبه، قانونی و منطقی است؛ ولی ایران انتظار رفتار و عملی را از دیگر کشور‌ها دارد که خود نقض می‌کند. نه تنها افغانستان باید به حقوق ایران احترام بگذارد بلکه همه کشور‌ها باید این موارد را رعایت کنند و بدانند که آب و محیط‌زیست میراثی مشترک است که باید همه کشور‌ها به شکل همبسته در حفظ آن کوشا باشند و کمک کنند. کشور‌ها نباید تصور کنند که محیط‌زیست، یک حق انحصاری است بلکه باید درک کنند، حق همه است. این موضوع بار حقوقی دارد و از دیدگاه حقوق بین الملل نیز حائز اهمیت است.ما باید یک زنهاری هم به مدیران خودمان بزنیم که بلای طبیعت و محیط‌زیست و آب ایران نباشند. بسیاری از برنامه‌ها و طرح‌های داخلی ضد آب و محیط‌زیست است. تاکید من این است که باید از هر دو طرف (تصمیمات داخلی و خارجی) به این نکته توجه کرد.»
باعث گستاخی طالبان نشویم
در ادامه حشمت الله فلاحت پیشه، تحلیلگر مسائل بین الملل درباره دیدگاه‌های متفاوت پیرامون چگونگی دریافت حق‌آبه ایران از افغانستان گفت: «این ماجرای باج‌دهی و تحلیل اشتباه تری که می‌گویند باید پول بدهیم، از سوی افرادی مطرح می‌شود که از مفاد قرارداد ایران و افغانستان اطلاعی ندارند. بر اساس معاهده ایران و افغانستان در دهه ۱۳۵۰ شمسی، افغانستان باید سالیانه ۸۵۰ میلیون مترمکعب حق‌آبه ایران را بدهد. افغان‌ها و به طور مشخص طالبان در دو سال اخیر فقط ۴ میلیون مترمکعب از حق‌آبه ایران را پرداخت کرده و این رقم بسیار ناچیز است. این حق ناچیز هم درواقع سیلابه‌هایی است که طالبان نتوانسته کنترل کند و وارد ایران شده. بر اساس این روایت درواقع طالبان به هیچ بخشی از تعهدات خود عمل نکرده است. طالبان مدعی است که در دو سال گذشته بارندگی کم بوده و امکان پایبندی به این تعهد را از دست داده است؛ اما نقشه‌های ماهواره‌های هوایی ایران نشان می‌دهند که طالبان دروغ می‌گویند. یعنی آب کافی وجود دارد، حتی آب بند‌های جدیدی نیز نصب شده و آب از مسیر رسیدن به ایران منحرف می‌شود. این آب حق ایران است.»
وی درباره روش‌های پیشنهادی دریافت حق آب در ازای پرداخت وجه افزود: «عمده افرادی که معتقدند باید به افغانستان در ازای دریافت آب چیزی پرداخت شود، به روند کلی مناسبات ایران و افغانستان توجه ندارند. برخی تحلیل‌های انحرافی و اشتباه در این بحث به مسئله جنگ معطوف می‌شود. این طرز تفکر که باید چیزی در ازای آب به افغان‌ها واگذار کنیم، ریشه در سخنان رئیس‌جمهور فراری و سابق افغانستان دارد. او (اشرف غنی) در هنگام افتتاح سد کمال خان گفت از این پس، در ازای ارسال آب از ایران نفت می‌گیریم. این سخنان کاملا خلاف معاهده رسمی ایران و افغانستان است و عدم توجه به این معاهده درواقع خلاف امنیت ملی کشور است.»
فلاحت‌پیشه با اشاره به اهمیت آب در عرصه بین الملل اظهارکرد: «آب در حال تبدیل شدن به یک معضل بین المللی است. برخی ناظران و تحلیلگران فقط سلاح طالبان را می‌بینند. این در حالی است که ساختار نظامی ایران برای مقابله فرامنطقه‌ای شکل گرفته، هرچند ما هیچ وقت به آن سمت (جنگ) حرکت نمی‌کنیم. در منطقه چالش‌های آبی زیادی وجود دارد (بین عراق با ترکیه، سوریه با ترکیه و ...) تمامی این چالش‌ها به شکل حقوقی حل می‌شود و هرگز تبدیل به چالش سیاسی نمی‌شود.»وی درباره لزوم بی‌توجهی به تهدید‌های طالبان و شجاعت در برابر طالبان بیان داشت: «اغراق در یاغی‌گری طالبان اشتباه است. من معتقدم در قبال طالبان، واکنش‌های همراه با ترس و رعب باعث گستاخی طالبان می‌شود. یکی از اشتباهات دولت این بود که سفارت قانونی افغانستان در ایران را تحویل دولت طالبان داد، آن هم بدون این که هیچ ما به ازایی دریافت کند و اتفاقا پس از همین اقدام بود که طالبان دست بالا را در مناسبات با ایران گرفت.»